Medium av alle slag

Posted on februar 26, 2016 by

Eg har fått spørsmål om korleis me bøyer ordet medium i tydinga «aviser, fjernsyn, radio, sosiale medium». Svaret er ganske enkelt at det er regelrett, slik alle inkjekjønnsord er i nynorsk. Altså:

eit medium, mediet, fleire medium, alle media

Ordet har med andre ord same bøying, anten det er snakk om okkulte medium eller sosiale medium. Alle inkjekjønnsord i nynorsk har regelrett bøying: eintal og fleirtal ubestemt form er like, mens fleirtal bestemt form får -a. Orda som endar på -ium, mistar rett nok um i dei bestemte formene, men endingane er dei same.

I dag snakkar me ofte om «bruken av sosiale medium» (ubestemt form fleirtal), og at «dei sosiale media (bestemt form fleirtal) er svært populære blant ungdom».

Når medium utgjer fyrste ledd i eit samansetning, blir det medie: medieverksemd, medielinje, medietek osv.

Posta under Substantiv | Merkt | Kommenter innlegget

Norske skrivereglar

I august 2015 kunne Jan Olav Fretland og eg lansere eit nytt samarbeidsprosjekt: Norske skrivereglar, med bokmålsparallellen Norske skriveregler. Heilt sidan eg arbeidde i Språkrådet på 80-talet, har eg tenkt at eg kunne ha lyst til å presentera skrivereglane på ein litt annan måte enn det Finn-Erik Vinje gjer i boka si. Då Bente Riise og Janne Nygård spurde om eg ikkje kunne laga ei slik bok, var det lett å ta utfordringa. Med Jan Olav som samarbeidspartnar vart det endå lettare.

Aud og Jan Olav

Jan Olav Fretland og eg lanserte skrivereglane våre på Litteraturhuset – med språkkviss. Foto: Bjørn Karsrud

Likevel har det teke tid – og det har sikkert gjort boka godt. Me har arbeidd oss gjennom kommareglar og andre teiknsetjingsreglar, store og små bokstavar, mellomrom og orddelingsreglar, me har laga tilrådingar for dei som skal laga manus og gi ut eigne publikasjonar, og me kjem med råd om det å skriva nettekstar.

Når tilbakemeldinga er at folk hyggjer seg med boka som sengelektyre, har eg kanskje nådd målet mitt om å presentere skrivereglane på ein betre måte enn Vinje gjorde?

Skriveregler.jpg

Norske skrivereglar.jpg

Småprat | Posted on januar 19, 2016 by | Kommenter innlegget

Kor viktig

Posted on januar 7, 2015 by

På radioen høyrde eg nyleg ei dame med god dialekt snakka om «viktigheita av» noko. Det betyr ikkje at denne typen substantivuttrykk no skal reknast som godt språk, men seier vel heller noko om kor sterkt vi blir påverka av tungt språk som vi les og høyrer stadig.

I staden for substantiv som er laga av adjektiv, kan vi oftast bruka adjektivet sjølv. For «viktigheita av» passar det ofte med ei leddsetning som begynner med kor:

  • Vi veit kor viktig det er at barn knyter seg til vaksne dei to første leveåra.
Posta under Setningsbygnad | Merkt | Kommenter innlegget

Gi statsministeren korrekt teksting!

Posted on januar 5, 2015 by

I nyttårstalen til Erna Solberg var det minst to de/dem-feil på rappen i tekstinga på skjermen. Ein ting er at statsministeren sa «for de»; det kan karakteriserast som dialekt eller sosiolekt. Men den som tekstar på skjermen, bør faktisk vera så skolert at han eller ho veit når ein skal bruka de, og når ein skal bruka dem i tredje person fleirtal.

I bokmål er de subjektsform i 3. person fleirtal. Når pronomenet er objekt eller omsynsledd, heiter det dem. Også når pronomenet er del av eit preposisjonsuttrykk, dvs. har ein preposisjon framfor seg, heiter det dem. Altså for dem, til dem, om dem osv.

På nynorsk har me den same problematikken i 2. person fleirtal, med de og dykk (dersom ein då ikkje vel dokker, sjå tidlegare blogginnlegg om emnet). Kanskje må Språkrådet etter kvart tillata de som både subjekts- og objektsform i 3. person fleirtal i bokmål?

Posta under Pronomen | Merkt | Kommenter innlegget

Ho slapp plata?

Posted on august 7, 2013 by
Seier vi om ein artist at «ho slapp plata si i går», betyr det at ho slapp unna plata si. Viss vi meiner at ho kom med ny plate, heiter det: «Ho sleppte plata si i går.» Det er eit sterkt verb å sleppe og eit svakt verb å sleppe. Dei har ulik tyding:
sleppa – slepp – slapp – sloppe
  • Han slepp å gjera lekser.
  • Eg slapp å gå på butikken i dag.
sleppa – slepper – sleppte – sleppt
  • Ho slepper ut kyrne.
  • Han sleppte ei skål med syltetøy i golvet.
Det svake verbet tek objekt (her: kyrne, ei skål), det sterke gjer det ikkje. Sjå om parverb andre stader i bloggen.
Posta under Verb | Merkt | Kommenter innlegget

Ny handbok i nynorsk

Posted on juli 31, 2013 by

No er ho her, handboka Rett og godt. Det var i 2011, då den nye rettskrivinga var vedteken, at Jan Olav Fretland og eg såg på kvarandre og sa: Me bør bruka den erfaringa me har som språkrettarar og formidlarar gjennom til saman 60 år, og laga ei lærebok som inneheld nynorsk didaktikk og ein presentasjon av kva som er nytt i rettskrivinga.

Fyrste del av boka tek for seg undervisningsmetodikk for ulike målgrupper: elevar som skal læra med utgangspunkt i eigen dialekt, elevar som har utgangspunkt i bokmål, og elevar som lærer nynorsk som framandspråk. Andre delen av boka gir ei innføring i nynorsk rettskriving og formverk. Her finn du ei fullstendig oppstilling over nynorsk formverk etter endringane 1.8.2012 og ei eiga ordliste for skulen. Her får du òg råd og vink om ordval: Kva ord er greie å bruka på nynorsk, kva alternativ finst, og kva ord og uttrykk bør ein leita etter avløysarar for?

Fretland_Rett og godtny

Me vågar oss sjølv til å seia at boka er laga av to praktikarar som veit mykje om kvar skoen trykkjer når folk skal skriva nynorsk. Meir informasjon her: http://www.samlaget.no/nn-no/utdanning/hu/boeker/spraak-og-litteraturvitskap.aspx

Posta under Nynorsk | Merkt | Kommenter innlegget

Staden der eg kjem frå

Posted on april 13, 2013 by

Der er det riktige adverbet når vi startar ei leddsetning som opplyser om stad:

  • Staden der eg kjem frå, heiter Søyland.
  • Boka der eg ofte finn svar på språklege spørsmål, heiter Godt språk i lærebøker.

Det tilsvarande adverbet i bokmål er hvor. Derfor kan ein lett koma til å tru at det heiter *kor på nynorsk. Adverbet kor kan me derimot bruka i tydinga «kvar»:

  • Kor skal vi dra i ferien?

Vidare kan me bruka det om grad:

  • Kor langt er det til Oslo?
  • Kor lenge går det før me er framme?

 

 

 

Posta under Adverb | Merkt | Kommenter innlegget

sin, sine og hans, hennar, deira

Posted on februar 27, 2013 by

Det er fort å blanda saman sin og hans/hennar, sine og deira. Her er nokre enkle reglar: Eigedomsordet sin viser til det grammatiske subjektet i setninga ordet står i. Døme:

  • Ho kyste mannen sin (dvs. mannen til subjektet «ho»).

Eigedomsorda hans, hennar og deira viser til andre enn subjektet, til dømes ein person som er omtala i setninga framfor:

  • Ho kyste mannen hennar (dvs. mannen til ei anna kvinne).

Står eigedomsordet sin i ei leddsetning, viser det altså til subjektet i leddsetninga – som – som viser tilbake på eit ord i heilsetninga, her flyktningar:

  • Han hadde kurs i norsk for flyktningar, som gjerne ville læra språket sitt. (dvs. sitt eige språk)

Bruker me eigedomsorda hans, hennar, deira i ei leddsetning, viser dei til subjektet i heilsetninga (ungane), og ikkje til subjektet i leddsetninga:

  • Han hadde kurs i norsk for flyktningar, som gjerne ville læra språket hans (dvs. læraren sitt språk).
Posta under Determinativ | Merkt , , , , , | Kommenter innlegget

Parverb

Posted on januar 23, 2013 by

Nynorsk har framleis parverb, det vil seia at det er ein tydingsskilnad mellom eit sterkt og eit svakt verb som har (nesten) same form i infinitiv. Eit godt døme er verba henga og heng(j)a:

  • Jakka heng ikkje på knaggen no. Ho hang der i går, og har hange der heilt sidan i fjor.
  • Liv heng(j)er ut klede. Først hengde ho opp sokkane, og no har ho hengt opp T-skjortene.

Det svake verbet er som oftast transitivt, det vil seia at det tek objekt («Liv hengjer ut klede»: klede er objekt). Vi ser av endingane i presens (-er) og i preteritum (-de) at verbet heng(j)a ovanfor er svakt.

Tilsvarande seier vi at det sterke verbet er intransitivt, det vil seia det tek ikkje objekt. At det er sterkt, ser vi av at det ikkje har ending i presens eller preteritum, og at det ofte endrar vokal frå presens- til preteritumsforma.

Andre vanlege parverb er brenna/brenna, rekk(j)a/rekka, strekk(j)a/strekka ofl. Treng(j)a og trenga er òg parverb, men dei har ulik tyding:

  • Eg trengde meg fram i folkehavet.
  • Han trong ei ny bukse.
Posta under Verb | Merkt , , , , | Kommenter innlegget

Konsekvens

Posted on januar 9, 2013 by

I samband med den nye nynorskrettskrivinga uttala rettskrivingsnemnda seg om krav til konsekvens.

Etter ny rettskriving er det valfritt med j etter g og k i svake hokjønnsord (typen brygge/bryggje) og i verb (typen tenka/tenkja). Før gjorde skiljet mellom hovudformer og sideformer at det var naturleg å velja anten formene med j, eller dei utan. Når dei no er jamstilte, lurer mange på om dei må bruka j-en konsekvent, eller droppa han konsekvent. Rettskrivingsnemnda har presisert at ein kan bruka både liggja og ringa i same tekst, men at ein må vera konsekvent innanfor same ord og ordgruppe. Altså anten å følgja, eit følgje og følgjeleg, eller å følga, eit følge og følgeleg.

Det same gjeld ord med to variantar med ulik vokal, først og fremst ø eller y. Du kan bruka former med ø og former med y i same tekst, men må vera konsekvent innanfor eitt og same ord: å ønskja, eit ønske, ønskjeleg – eller å ynskja, eit ynske, ynskjeleg.

Posta under Konsekvens | Merkt , | Kommenter innlegget